Երևանի Հ․ Գալստյանի անվան թիվ 83 ավագ դպրոցի պատմության ուսուցչուհի Նաիրա Երկանյանի այսօրվա զրույցը 19–րդ դարավերջում և 20–րդ դարասկզբում ապրած և հասարակական գործունեությամբ աչքի ընկած երեք հայ կանանց՝ Մարի Պեյլերյանի, Ռուբինա– Սոֆյա Արեշյան–Օհանջանյանի և Դիանա Աբգարի մասին է։
Գրող, հրապարակախոս, բանաստեղծ, հասարակական գործիչ, խմբագիր Մարի Պեյլերյանը դեռևս աշակերտական տարիներից աչքի է ընկել հասարակական ակտիվությամբ։ Եղել է 1895 թվականի սեպտեմբերի 18–ին Բաբը Ալիի ցույցի կազմակերպիչներից մեկը։ 1902–1903թթ Ալեքսանդրիայում հիմնադրել է «Արտեմիս» հանդեսը, որը կանանց խնդիրներին անդրադարձող առաջին հայ պարբերականն էր։
«Ժամանակն է հաստատուն դաստիարակությամբ զորացնել մեր աղջիկների միտքն ու սիրտը, գործնական դասերով, կենդանի օրինակով նրանց գոտեպնդել և այդպես նրանց դնել կյանքի ճանապարհին, որպեսզի փչող քամին չտանի իր ուզած կողմը և հասնող աղետները, օգտվելով նրանց թուլությունից, նրանց գետնին չտապալեն», – գրում էր Մարի Պեյլերյանը։
Ռուբինա–Սոֆյա Արեշյան–Օհանջանյանը 20–րդ դարասկզբի հայ հերոսական երիտասարդության կուռքն է եղել։ Նրա անունը կապված է 20-րդ դարի հանդուգն և աղմկահարույց գործողություններից մեկի՝ 1905 թվականին սուլթան Աբդուլ Համիդ II-ի դեմ մահափորձի կազմակերպման հետ․ նա է եղել ժամացույցով գործարկվող ռումբի կոճակը սեղմողը։
Դիանա Աբգարը աշխարհում առաջին կին դիվանագետն է, 1919-1920 թվականներին Հայաստանի Հանրապետության դիվանագիտական ներկայացուցիչը Ճապոնիայում։ Դիանա Աբգարի ողջ կյանքը հայրենասիրության վառ օրինակ է։ Երբևէ տեսած չլինելով Հայաստանը՝ Դիանա Աբգարն իր ողջ կյանքում ծառայեց հայրենիքին։
